Sandrina-R Besièrs. Dimars, lo 26 d’octobre.
Que sortim de la vila e qu’arribam en ua beròja proprietat dab olivèrs, flors, plantas e grans terrens. Lo sorelh que luseish e l’aire que s’escaloreish, qu’èm contents de’ns poder passejar.
Ua dauna camalèsta que baisha los escalèrs de la bèra maison, e que ns’espèra au jardin. Qu’ei « Mameta Madò », Magdalena Puel, 86 ans.
Magdalena qu’ei vaduda dens lo Tarn, que’s passè l’enfança en un vilatge a la termièra de l’Avairon, Muòlas. Un “trauc”, segon èra, “que calè tot har a pè! N’i avè pas nat mètge, e si vedès lo mètge, qu’èras a mietat mort ! »
A casa, que s’i parlava lo patés, los pairans que’u parlavan entre eths. Era que l’a a l’aurelha e que’u parla en dehòra de l’ostau e de l’escòla, dab los amics.
Quan avè 10 ans, e tà poder anar a l’escòla, que mudè dab la soa familha en Erau, a Besièrs. Qu’i encontrè lo son òmi qui ei vadut a Serinhan. Que viven de la tèrra, au domèni familiau, que son orticultors. Que venen crisantèmas, e que s’i ved enqüèra los camps uei nuds.
Magdalena que ns’arcuelh dab lo cafè, lo tè, las coquetas. Los purmèrs mots de la nosta òsta que son timides mes la calor deu sorelh e deu cafè que’ns hican adaise e la lenga que’s desliga. Magdalena que’ns conta la soa vita. A còps qu’audim mots en espanhòu, pr’amor que cau saber aquò : a Madò que l’agradan hèra las lengas, la literatura e sustot la poesia. A 86 ans be’s comença los cors d’espanhòu ! Que’ns recita tanben dus poèmas de memòria, e qu’entenem plan la beròja musica de la soa lenga. Las « r » que son plan bronidas, los mots que cantan e l’espanhòu ne s’i mescla pas mei…
La lenga, ne la parla pas hèra adara, manca dab Leà, la soa arrèrhilha e quauquas amigas. Totun, qu’a la lenga au cap e au còr : que lei hèra de libes en occitan, romans, poesia, cultura occitana. Que’s pòt passionar autan per la poesia de Max Roqueta, com Lo Libre del causse, de Pau Gairaud (un roman suu Larzac), o enqüèra d’istòrias sus las crotzadas deus templèrs e d’istòria locau deus parçans de Besièrs e Maraussan.
L’occitan de Magdalena s’enrasiga atanben dins la tèrra – e dins son òrt. Pendent la visita, lo nos presentèt.
Pendent d’annadas, l’ostal èra enrodat per las flors. Crisantèms a Totsants, clavèls, margaridas, ròsas… lo comèrci dels Puel èra conegut dins lo parçan. Leà s’en soven plan. Ara fa vint ans que se veson pas mai las flors, mas l’oliu es encara aquí. Las primièras olivas son d’una varietat que se sona verdale. I a tanben de pichonèlas e de lucas. Aquestas venon d’Itàlia e an una forma de mièja-luna – son las melhoras ! Un dels enfants, l’oncle de Leà, contunha de far d’òli per la familha e los amics. Pòrtan las olivas al molin de Lespinhan.
Pr’aquò, foguèt pas totjorn aisit : quand Magdalena se maridèt, lo paire li diguèt « Avèm tot fach per te tirar de la tèrra, de segur que la tèrra te noirirà mas la te caldrà gratar ! E la tèrra es bassa…».
Ont i aviá las flors, ara se semena de blat e de ceses. Mas a Maraussan coma endacòm mai, lo cambiament climatic se fa sentir : dempuèi dos ans lo temps es tròp sec e plantan pas mai res.
Contunham lo torn de l’òrt, e Magdalena nos presenta mantuna planta :
– lo iocà, qu’apelam tanben «coissin de bèla-maire».
– l’amorièr, que fa d’amoras. Las agaças s’i regalan.
– la valeriana, se pòt beure en infusion per plan dormir.
– lo verdolaiga, que se ditz pourpier en francés. Aquesta planta salvatja se trapa aisidament pel campèstre e se manja en ensalada dins tota la region mediterranèa, coma lo pissalach (pissenlit), la doceta (mâche), o l’escaròla (chicorée ou scarole). Plan sovent ne podèm crompar al mercat e se sona mesclum – lo mot ven de l’occitan.
– l’agram o l’èrba d’agram, en francés chiendent. D’unes coneisson la cançon del grop Lo Barrut, qu’an représ un tèxte de Joan Bodon e sa famosa frasa : « Es sus la talvera qu’es la libertat ».
La libertat de parlar occitan, Magdalena l’a pas gaire coneguda dins la seuna vida. Mas capitèt de la pas pèrdre completament, demercé la familha, los amics intims e sa passion dels libres. Òsca !
Sandrina Rey, Elisà Sigaud e la còla
